Trabzon Hurması Yetiştiriciliği

Çizelge 1. Yıllara Göre Dünya Trabzon Hurması Üretim değerleri (x1000 Ton)

Çizelge2: 2004 Yılı Trabzon Hurması Dünya Verim Ortalaması.

Çizelge 3. Yıllar Göre Türkiyede Trabzon Hurması Üretimi ve Ağaç Varlığı.

Çizelge 4. Türkiyede Trabzon Hurması Üretimi ve İllere Göre Ağaç Varlığı

Çizelge5. Trabzon Hurması Meyvelerinin Besin İçeriği

Takım:Ebenales
Familya:Ebenaceae
Cins: Dispyros
Tür: Diospyros lotus L. (Orjini Çindir. Bazı kaynaklarda Doğu Karadeniz bölgesi de gösterilmektedir. Anaçlık özelliği vardır.)
Diospyros kaki L. (Orjini Çindir. Meyveleri yenen bütün t. Hurmalarının çeşitleri bu türe girer)
Diospyros virginiana L. (ABD orjinlidir. Anaçlık özelliği vardır.)
Dios (Baştanrı, Jüpiter), Pyros (dane) kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiş ve ‘Tanrıların Yiyeceği ‘anlamında kullanılmıştır. Diospyros cinsinin haploid kromozom sayısı n=15, diospyros lotus diploid 2n=30, Diospyros kaki hekzaploid 6n=90, Diospyros virginiananın hem tetraploid hem de hekzaploid formu vardır.

Trabzon Hurmasının Dünyada Kültürünün Yaygın Olmamasının Nedenleri 
• Çeşitler Üzerinde Fazla Çalışmanın Yapılmamış Olması
• Rastgele Çeşitlerin Üretilmiş Olması
• Tüketim Şekillerinin Bilinmemesi
• Meyve Standartlarının Belirlenmemiş Olması
• İklim koşullarının kısıtlayıcı faktör olması

Anavatanı 
Trabzon hurmasının anavatanı Çindir. Bu meyve çok eski tarihlerde Japonyaya getirilmiş ve üretimi yapılmıştır. Günümüzde 800den fazla çeşidi bulunmaktadır. Korede de geniş alanlarda yetiştiriciliği yapılmaktadır. Hindistan, Seylan ve Avustralyada geniş alanlarda yaygınlaşmıştır. ABDye 1870li yıllarda getirilmiş ve günümüzde Kaliforniya, Teksas ve Florida eyaletlerinde tarımı yapılmaktadır. Ayrıca Karadeniz Havzasında, Fransanın güneyinde, İtalya, Kuzey Afrika Ülkeleri ve İsrailde tarımı yapılmaktadır. Türkiyeye hangi tarihlerde girdiği bilinmemekle beraber Ülkemizde en çok Akdeniz Bölgesinde yetiştirilmektedir. Kışın yaprağını döktüğü için Ege, Karadeniz ve Marmara bölgelerinde de yetiştirilmektedir.

POMOLOJİK SINIFLANDIRMA
Meyve Et Rengine Göre: 
1.Meyve eti koyu renk olanlar
2.Meyve eti koyu ve açık (Karışık)renk olanlar
3.Meyve et rengi açık renk olanlar

Yapılan araştırmalar sonunda çeşitlerin büyük çoğunluğunda meyve et rengindeki değişime tozlamanın etkili olduğu görülünce bu sınıflama sistemi geçersiz olmuştur. Çeşitlerin çoğu tozlandıkları zaman meyveleri çekirdekli olmakta ve meyvede oluşan çekirdek miktarı ne kadar çok olursa meyve et rengi o kadar koyu olmaktadır. Bazı çeşitler ise tozlandıkları zaman meyve et rengi sabit kalmaktadır. Bu durumda tozlamanın et rengine olan etkisi dikkate alınarak yeni bir sınıflama yapılmıştır ve halen kullanılmaktadır.

1. Meyve et rengi kararlı olanlar
2. Meyve et rengi kararsız olanlar 
Birinci gruba giren çeşitlerin çiçekleri tozlandığı zaman meyveler çekirdekli olmakta ve meyve et rengi turuncu olarak kalmaktadır. Meyve çekirdekli veya çekirdeksiz olsun et rengi hiçbir zaman değişmemektedir. Bu gruptaki meyveler hasat olumunda meyve tadı buruk veya buruk olmayabilir. Diğer gruptaki çeşitlerde meyve eti tozlanmadığı veya çekirdeksiz olduğu zaman turuncu renkte ve buruktur. Tozlanma olduğu zaman, tozlanma derecesine göre meyve eti az veya çok kahverengiye dönüşür ve bu renk değişimine bağlı olarak burukluğu azalır. Tozlanma az olmuşsa burukluk fazladır. Tozlanma tam olduğu zaman bütün çekirdekler teşekkül eder ve meyve eti tamamen kahverengiye dönüşür ve burukluk kaybolur. Ülkemizde yetiştirilen Hachiya çeşidinin bazı yörelerde meyvelerinin çekirdek etrafı kahverengi bazı yörelerde ise turuncu olmaktadır. Bundan dolayı bu çeşit et rengi kararlı olmayan gruba girmiştir.

Çizelge 6. Meyve Eti Rengine ve Burukluğuna Göre Bazı Trabzon Hurması Çeşitlerinin Sınıflandırılmaları

Morfolojik Özellikler 

Kök: Kök sistemi anaca bağlı olarak değişmektedir. D. Kaki, kazık köklü az miktarda saçak kök mevcuttur. Aşırı nemli topraklara hassastır. D. Lotus, saçak köklüdür. Dip sürgünü oluşturmaz. Kurak şartlara daha dayanıklıdır. D. Virginiana, saçak köklü olup dip sürgünü verir. Farklı toprak tiplerine iyi adapte olur. 
Gövde: Ağaç gövdesi genelde gri renktedir. Kullanılan anaca, çeşidin kuvvetine ve yaşına göre 12-35 cm arasında değişmekte, boyu ise 12öye kadar çıkabilmektedir.
Dallar: Ağaçlar dik, yarı dik ve yayvan olarak gelişir. Dallar yaşlandıkça gri renk alırlar. Dikimin 2. ve 3. yıllarında fazla miktarda obur dallar görülür. Obur dallar kuvvetli ve dik büyür. Çok sayıda kısa meyve dalcıkları oluşur. Bazı çeşitler sık dallanır (Fuyu), bazıları seyrek dallanır (Hachiya). 
Yaprak : Yaprak kenarları düz, uçları sivridir. Yaprak şekli elips, uzun elips, geniş elips ve oval olabilmektedir. Yaprak eni 5.5-9 cm, boyu ise 9-16 cm arasında değişir. 
Çiçek: Üç tip çiçek vardır.

1.Erdişi Çiçek: Bu tip çiçekte hem erkek organ hem de dişi organ bulunur.
2.Dişi Çiçek: Erkek organ bulunmaz.
3. Erkek Çiçek: Sadece erkek organ vardır.
Erdişi çiçek önemsenmeyecek kadar azdır. Verime etkisi yoktur. Dişi çiçekler iki yıllık sürgünlerde oluşur. Çiçekler yaprak koltuklarında bulunur. Sürgün uçlarındaki çiçekler ise kış sonunda veya erken ilkbaharda oluşur. Ancak meyve verirler. Yumurtalık 8 karpellidir. Çiçekler iri, gösterişli, çanak yaprakları sert ve yeşil renklidir. Kaliks uzunluğu 3 cm kadardır. Erkek çiçekler yaprak koltuklarında bir önceki yılda oluşur. Dişi çiçeklerden daha küçüktür. Taç yaprakları sarı renkte ve tüp şeklindedir. Çanak yaprakları sarı renktedir. Stamenler çift sıra halinde 16-24 adettir. Flamentler ince uzundur. Anterler elips şeklindedir. D. Kaki anacının erkek çiçekleri yoktur. Bu anacın dişi çiçekleri kültür çeşitlerinin dişi çiçeklerinden küçüktür.Döllenme Biyolojisi: Çeşitlerin çoğu yalnız dişi çiçek verir. Bir kısmı da hem erkek hem de dişi çiçek verir. Bu tipte olanlar bazı yıllar erkek çiçekleri çok bazı yıllar ise hiç olmamaktadır. Bazı çeşitler de ise düzenli olarak erkek çiçek oluşumu vardır. Buna göre: 

1. Yalnız dişi çiçek verenler
2. Dişi çiçek ve düzensiz olarak erkek çiçek verenler
3. Dişi çiçek ve düzenli olarak erkek çiçek verenler olarak çiçek tiplerini sınıflayabiliriz.

Çizelge7. Trabzonhurması Çeşitlerinin Çiçeklenme Durumlarına Göre Grupları

Çeşitlerin çoğunda tozlanma şarttır. Eğer tozlayıcı kullanılmazsa ya çok küçük meyve oluşur ya da vegetasyonun ileriki safhalarında meyveler dökülür. Tozlayıcı olarak düzenli erkek çiçek veren çeşitler kullanılmalıdır. Tozlanma böceklerle olur. Tozlayıcı çeşitlerin çoğunun meyve kaliteleri iyi değildir ve pazar değeri yoktur. %10 tozlayıcı kullanmak gerekir. Meyve etinde kahverenklilik genelde istenmeyen özelliktir. Bu nedenle çeşitlerden tozlanma olmadan yeterli ürün alınıyorsa tozlayıcılara gerek olmayabilir. Dış ülkelerde tozlayıcı çeşit kullanılmamaktadır. Böylece istenen ve meyve eti turuncu olan meyveler elde edilmektedir. Fuyu çeşidinden iyi ürün almak için mutlaka tozlayıcı gerekir. Tozlansada meyve et rengi değişmez. Tanenanshi ve Hachiya çeşidi de tozlanma olmadan düzenli meyve verir. Bu yüzden ABDde çekirdeksiz meyve alabilmek için tek bu çeşitlerle bahçe kurmayı tercih edilmektedir.

Meyve: Çeşitler irilik ve şekil yönünden oldukça değişiklik gösterir. Trabzon hurması çeşitlerinde meyve şekilleri basık, çok basık, konik, kısa konik ve uzun olabilmektedir.

EKOLOJİK İSTEKLER 
1.iklim: Trabzon hurması bir subtropik iklim meyvesidir. Ancak kışın yaprağını döktüğü için ılıman iklim şartlarında da yetiştiriciliği yapılmaktadır. -12 oCye kadar dayanabilmektedir. Soğuklama ihtiyaçları 200-400 saat arasında değişmektedir. Geç çiçeklendiği için erken ilkbahar donlarından etkilenmezler. Olgunluk için 140 – 160 güne ihtiyaç duyarlar. Yüksek hava nemi isterler. Dalları çok gevrek olduğundan sert rüzgarlarda kırılmalar olabilir. Bundan dolayı dalları herekle desteklemek gerekir.Özellikle meyve yükünde olduğunda.
2.Toprak: En uygun topraklar, orta ağır, organik maddece zengin, iyi drene olan, pHı 6.5-7.0 olan topraklardır. Kireç içeriği 0.20 olan topraklarda yetiştiriciliği yapılabilmektedir.

ÇOĞALTILMASI

 
Trabzonhurması hem generatif hem de vegetatif olarak çoğaltılabilmektedir. Generatif çoğaltma daha çok anaç üretiminde kullanılmaktadır. Vegatatif çoğaltma yöntemlerden en çok uygulanan yöntem aşı ile çoğaltmadır. Bu türde en çok kullanılan yöntem ise durgun T ve yongalı aşı metodudur.

Trabzonhurmasında Kullanılan Anaçlar Ve Özellikleri: 
1.Diospyros kaki L. : Meyveleri yenen yabani formudur. Kuvvetli büyür , tüm çeşitlerle uyuşur ve bir örnek çöğür veren bir anaçtır. Kazık kök oluşumu görülür.
2. Diospyros lotus L. : Birörnek çöğür verir ve soğuklara dayanıklıdır. Özellikle buruk çeşitlerle iyi uyuşma gösterir. Fuyu çeşidi ile uyuşmazlık gösterir. Bazı aşılı çeşitlerde aşırı meyve dökümü olabilmektedir. Saçak kök oluşumu görülür.
3. Diospyros virginiana L. : Nemli toprak koşullarına ve soğuklara dayanımı iyidir. Çok fazla dip sürgünü verir. Standart çöğür ve ağaç gelişim sağlayamaz.
4. Diospyros oleifera Cheng. : Çinde tanen kaynağı olarak kullanılır.
5. Diospyros rhombifolia Hemsi: Bodur anaç olarak kullanılmaktadır.

Bakım ve Kültürel İşlemler 

1.Budama: Dikimi izleyen ilk 3 yıl şekil budaması yapılır. Uygulanan yöntemler modifiye lider, goble, palmet ve farklı telli terbiye sistemleri uygulanabilmektedir.
A. Değişik Doruk Dallı Budama:
1. yıl: Toprak yüzeyinden itibaren 70 cm den tepe kesimi yapılır. Baharda süren sürgünler arasından gövde üzerine 45-60olik açılarla dağılmış 3-5 dal, anadalları oluşturmak üzere seçilir.
2.yıl: Dinlenme döneminde lider dalın 2/3ü kesilerek doruk dalı oluşturmak üzere bırakılır. Diğer ana dallar 45-60 cm den itibaren kesilerek kısaltılır.
3.yıl: Lider dal kısaltılır. Anadallar ve seçilen yan dalların gelişmesi için diğer dallar çıkarılarak şekil oluşturulmuş olur.
Diğer yıllar ağacın taç gelişimi korunarak taç içinde sıklık oluşturan, hastalanan ve yaralanan dallar çıkarılır. Bu aynı zamanda verim budamasıdır.

2. Goble budama yöntemi: 

Değişik doruk dallı sisteme benzer şekilde oluşturulmakla birlikte en önemli fark tacın ortasında doruk dalın bırakılmamasıdır. Güneş yanıklığına duyarlı olduğundan aşırı ışıklanmanın olduğu yerlerde tacın dengeli oluşturulması büyük önem arz eder.

2. Sulama-Gübreleme 

Sulama aralıklarıyla verilecek su miktarı iklim, toprak ve anaç faktörlerine bağlı olarak değişir. Genelde damla sulama yöntemi kullanılır. Özellikle çiçeklenme devresinde sıcaklık yüksek olduğundan ağaç strese sokulmamalıdır. Aksi halde çiçek ve küçük meyve dökümü yaşanır. Düzensiz sulama hasada yakın dönemlerde meyvelerin çatlamasına neden olur. Azotlu gübrelerin 1/3ü ilkbaharda, 1/3ü mayısta, geri kalan 1^3ü Haziran ayında verilmelidir. Fosforlu ve potasyumlu gübreler ağaçların taç izdüşümlerinde açılan hendeklere verilmelidir. Magnezyum, demir ve mangan eksikliği meyve dökümlerine neden olduğu için gerektiğinde iz element ağırlıklı yaprak gübresi kullanılmalıdır. 

Hasat Ve Depolama Trabzonhurması 3-4 yaşlarında meyve vermeye başlar ve tam verim çağı 7 yaşından sonra başlar. Ağaç başı ortalama 20-40 kg arasında değişir. Meyve sertken toplanmalıdır. Buruk olmayan çeşitler hasattan hemen sonra tüketilebilirken buruk olan çeşitler hasattan sonra olgunlaşmaya bağlı olarak yumuşadıktan sonra tüketilebilmektedir. Olgunlaştırma için hasadı geciktirmek yerine hasat sonrası olgunlaştırma uygulamaları tercih edilmektedir. Meyveler çanak yaprakların hemen üzerinde bulunan meyve sapı kesilerek hasat edilir. Trabzon hurması klimakterium özellik gösterdiğinden yaralanan alanlar hemen olgunlaşır. Hasat sonrası meydana gelen kayıpların %4-12si hasat sırasında yapılan hatalardan, %5-15i pazara hazırlama uygulamalarından kaynaklanır. Meyve -1,+1 oC sıcaklık ve %80-90 oransal nemde 2-4 ay depolanabilir.

Olgunlaştırma İşlemleri 

1-Etilen Odalarında Olgunlaştırma: 250-1000 ppm etilen gazı depo havasına verilir. Ertesi gün meyveler oda sıcaklığına alınır ve 2-6 gün içinde olgunlaşır.
2. Ethrel Solüsyonuna Bandırma: 250-1000 ppm arasında değişen dozlarda hazırlanan ethrel solüsyonuna 1-2 dak. Bandırıldıktan sonra oda sıcaklığında birkaç gün bekletilir.
3. Karpitle Olgunlaştırma: Yaygın olarak kullanılan yöntemdir. Meyveler bir odaya alınır ve meyve ağırlığının %0.1-1i kadar karpit bir kap içinde odanın değişik yerlerine yerleştirilir. Karpitler üzerine birkaç damla su damlatıldıktan sonra gaz çıkışı başlar ve oda kapatılır. Bir gün sonra oda açılarak oda havalandırılır. 2-6 gün içinde meyveler olgunlaşır.